Nieruchomości są przeważnie najbardziej wartościowymi składnikami majątku. Stosunkowo często zdarza się zatem, że stanowią przedmiot darowizny. Jednakże zarówno darczyńca, jak i obdarowany, a także ich najbliżsi krewni powinni zdawać sobie sprawę z konsekwencji takiej darowizny na dziedziczenie po darczyńcy. Obowiązujące przepisy mogą bowiem nawet pozbawić obdarowanego udziału w spadku.
Kodeks cywilny przewiduje zatem, że jeżeli spadek przypada małżonkowi zmarłego darczyńcy oraz jego dzieciom (co jest najczęstszym przypadkiem), to osoby te zobowiązane są wzajemnie do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn. Scheda spadkowa to inaczej udział w spadku przypadający konkretnemu spadkobiercy.
Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między ww. spadkobierców, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny. Przy czym, wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku.
Ważną zasadą jest, że jeżeli wartość darowizny podlegającej zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki. W wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia.
Przykładowo, jeżeli dziedziczą z mocy ustawy małżonek i dwoje dzieci spadkodawcy, to każdemu z nich przypada udział w spadku w wysokości 1/3. Obliczając wartość spadku dolicza się do niej wartość ww. darowizn. Jeśli zatem jedno z dzieci spadkodawcy otrzymałoby w darowiźnie nieruchomość o wartości 1 mln zł, zaś pozostałe składniki spadku mają wartość 500 tys. zł, to za wartość dzielonego spadku należałoby przyjąć 1,5 mln. zł. Wtedy, każdy ze spadkobierców otrzymałby mienie o wartości 500 tys. zł (1/3 spadku). Jednakże z uwagi na fakt, że wartość darowizny obdarowanego zstępnego spadkodawcy jest wyższa niż jego udział w całym spadku, wyłącza się ze spadku zarówno tego spadkobiercę, jak i jego darowiznę. Finalnie zatem, w tym przykładzie, wartość spadku wynosić będzie 500 tys. zł. (nie dolicza się do niej darowanej nieruchomości). Jednakże, w podziale spadku uczestniczyć będzie tylko małżonek spadkodawcy i drugie z jego dzieci.
Powyższe zasady mogą podlegać pewnym modyfikacjom w umowie darowizny. Mianowicie, darczyńca może postanowić, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. W takim przypadku wartość spadku nie jest powiększana o wartość darowizny, a spadek dzielony jest pomiędzy wszystkich spadkobierców na zasadach ogólnych. W naszym przykładzie zatem, gdyby istniało ww. zwolnienie, to każdy z trojga spadkobierców otrzymałby 1/3 spadku.
Z drugiej strony, spadkodawca może zobowiązać do zaliczenia darowizny na schedę spadkową także innych spadkobierców ustawowych dziedziczących po nim. W zależności od okoliczności danego przypadku mogą nimi być: rodzice spadkodawcy, jego rodzeństwo, a także dalsi zstępni i wstępni.
Przypadek szczególny stanowi sytuacja, gdy zamiast dzieci spadkodawcy dziedziczą po nim jego wnuki (np. w przypadku śmierci dziecka spadkodawcy przed otwarciem spadku albo jego wydziedziczenia). W takim bowiem wypadku, wnuki (prawnuki) zobowiązane będą do zaliczenia na schedę spadkową darowizn dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego rodziców albo dziadków.
Jak wynika z powyższego, darowanie nieruchomości może mieć znaczący wpływ na dziedziczenie pozostałego majątku spadkodawcy. Dokonując zatem takiej darowizny należy mieć ten fakt na uwadze.
Autor: Piotr Zwoliński Dyrektor Zarządzający Pepper House
